Τα κάλαντα

                                          Τα κάλαντα

            Όταν ακούμε τα κάλαντα¹ των Χριστουγέννων², της Πρωτοχρονιάς³, των Θεοφανείων⁴ ή του Πάσχα⁵, από τους νεαρούς καλαντιστές, οι περισσότεροι, καλοπροαίρετα υποδεχόμαστε τις υπάρξεις αυτές, που μεταφέρουν το μήνυμα της γιορτής κι ελάχιστα εξετάζουμε το μέλος και μάλιστα το περιεχόμενο των καλάντων.

            Τα παραδοσιακά αυτά τραγούδια, έχουν καταγωγή από τους Ρωμαίους και επειδή οι ρίζες τους αντλούν πολλά ειδωλολατρικά⁶  στοιχεία, η κοινωνία του Βυζαντίου⁷ και μάλιστα η Εκκλησία⁸, έδειξε τουλάχιστον την επιφύλαξή της.

            Με  το πέρασμα των χρόνων αφαιρέθηκαν τα ειδωλολατρικά στοιχεία και το περιεχόμενο έγινε χριστιανικό, αν και πολλές φορές, όπως συμβαίνει και στη δημοτική μουσική, έχουν μπει πολλά προσωπικά στοιχεία⁹ που μαρτυρούν  την διάθεση των καλαντιστών, ο κόπος τους να είναι πιο επικερδής¹⁰.

1. Τα κάλαντα πήραν το όνομά τους από τις « καλένδες » και ψάλλονται κάθε χρονιά την παραμονή των μεγάλων θρησκευτικών εορτών. Οι « calendae dies » και μάλιστα οι  « calendae Ianuariae », αναφέρονται σε γιορτές 5 ημερών, για τη «νουμηνία » ή την καινούρια χρονιά, από τους Ρωμαίους.

2. Μέχρι τον 4^ο αιώνα οι χριστιανοί γιόρταζαν τα Χριστούγεννα μαζί με τα Θεοφάνεια. Πρώτη η Εκκλησία της Ρώμης το 335 μ.Χ. και λίγο αργότερα το 376 μ.Χ. η Εκκλησία της νέας Ρώμης, καθιέρωσαν τη γιορτή των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου, σε μια ημερομηνία που η πρακτική των ειδωλολατρών με τα Σατουρνάλια και με τα Μπρουμάλια, είχε φορτίσει με αρνητικό περιεχόμενο.

                 « Καλήν εσπέραν άρχοντες
                          κι αν είναι ορισμός σας
                          Χριστού την θεία γέννηση
                          να πω στ΄ αρχοντικό σας

                          Χριστός γεννάται σήμερον
                          εν Βηθλεέμ¹¹ τη πόλη
                          οι ουρανοί αγάλλονται
                          χαίρει η φύσις όλη

                          Εν τω σπηλαίω τίκτεται
                          εν φάτνη¹² των αλόγων
                          ο βασιλεύς των ουρανών
                          και ποιητής των όλων

                          πλήθος αγγέλων ψάλλουσι¹³
                          το Δόξα εν Υψίστοις
                          και τούτο άξιον εστί
                          η των ποιμένων πίστις,
                          εκ της Περσίας έρχονται
                          τρεις μάγοι¹⁴ με τα δώρα
                          άστρο λαμπρό τους οδηγεί
                          χωρίς να λείψει ώρα...
                        ( σ'αυτό το σπίτι που 'ρθαμε
                          πέτρα-πέτρα να μη ραγίσει

                          κι ο νοικοκύρης του σπιτιού,
                         χρόνια, χρόνια πολλά να ζήσει) »

Καλήν εσπέραν άρχοντες κι αν είναι ορισμός σας
Χριστού τη Θείαν Γέννησιν να πω στ’ αρχοντικό σας.

Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει, 
οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρει η φύσις όλη.

Εν τω σπηλαίω τίκτεται εν φάτνη των αλόγων
ο Βασιλεύς των ουρανών και Ποιητής των όλων. 

Πλήθος αγγέλων ψάλλουσι το "Δόξα εν Υψίστοις"
και τούτο Άξιον εστί η των ποιμένων πίστις.

Εκ της Περσίας έρχονται τρεις Μάγοι με τα δώρα
άστρο λαμπρό τους οδηγεί. Χωρίς να λείψει ώρα, 

φθάσαντες εις Ιερουσαλήμ, με πόθον ερωτώσι, 
πού εγεννήθη ο Χριστός, να παν να Τον ευρώσι.

Διά Χριστόν ως ήκουσεν ο βασιλεύς Ηρώδης, 
αμέσως εταράχθηκε κι έγινε θηριώδης, 

ότι πολλά φοβήθηκε διά την βασιλείαν, 
μη του την πάρη ο Χριστός και χάση την αξίαν.

Κράζει τους Μάγους κι ερωτά: -Πού ο Χριστός γεννάται;
-Εν Βηθλεέμ ηξεύρωμεν, ως η Γραφή διηγάται.

Τους είπε να υπάγωσι και όπου Τον ευρώσι, 
Να Τονε προσκυνήσωσιν, κι ευθύς να του το ειπώσι, 

όπως υπάγη και αυτός για να Τον προσκυνήση, 
με δόλον ο μισόθεος για να τον αφανίση.

Βγαίνουν οι Μάγοι τρέχοντες και τον Αστέρα βλέπουν, 
φως θεϊκό κατέβαινε και με χαρά προστρέχουν.

Στην Βηθλεέμ εφθάσανε, βρίσκουν την Θεοτόκον
κρατούσε εις τας αγκάλας της τον Aγιόν της Τόκον.

Γονατιστοί Τον προσκυνούν και δώρα Του χαρίζουν:
σμύρναν, χρυσόν και λίβανον, Θεόν τον ευφημίζουν.

Την σμύρναν μεν ως άνθρωπον, χρυσόν ως βασιλέα, 
τον λίβανον δε ως Θεόν σ’ όλη την ατμοσφαίραν.

Αφού Τον επροσκύνησαν, ευθύς πάλι μισεύουν
και τον Ηρώδη μελετούν να πάνε να τον εύρουν

Πλην άγγελος εξ ουρανού βγαίνει, τους εμποδίζει, 
άλλην οδόν να πορευτούν, αυτός τους διορίζει.

Και πάλιν άλλος άγγελος τον Ιωσήφ προστάζει
εις Αίγυπτον να πορευθή κι εκεί να ησυχάση, 

να πάρη και την Μαριάμ ομού με τον Υιόν της, 
ότι ο Ηρώδης εζητεί τον Τόκον τον δικόν της.

Μη βλέπων δε ο βασιλεύς τους Μάγους να γυρίζουν, 
στην Βηθλεέμ επρόσταξεν παιδιά να μην αφήσουν.

Όσα παιδία εύρισκον δύο χρονών και κάτω
όλα να τα περάσωσι ευθύς απ’ τα σπαθιά των.

Χιλιάδες δεκατέσσαρες σφάζουν σε μιαν ημέραν, 
θρήνον, κλαυθμόν και οδυρμόν είχε κάθε μητέρα.

Κι εξεπληρώθη το ρηθέν προφήτου Ησαΐου
μετά των άλλων προφητών και του Ιερεμίου:

«Φωνή ηκούσθη εκ Ραμά¹⁵, Ραχήλ τα τέκνα κλαίει, 
παραμυθία ουκ ήθελε, ότι αυτά ουκ έχει».

Ιδού ότι σας είπαμεν όλην την υμνωδίαν
του Ιησού μας του Χριστού Γέννησιν την Αγίαν

Και σας καληνυχτίζουμε, πέσετε, κοιμηθείτε, 
ολίγον ύπνον πάρετε κι ευθύς να σηκωθήτε

Στην Εκκλησίαν τρέξατε με θείαν προθυμίαν
και με πολλήν ευλάβειαν στην Θείαν Λειτουργίαν.

Κι ευθύς άμα γυρίσετε εις το αρχοντικό σας, 
ευθύς τραπέζι στρώσετε, βάλτε το φαγητό σας

και τον σταυρό σας κάνετε, γευθήτε, ευφρανθήτε, 
δώστε και κανενός φτωχού όστις να υστερήται, 

Δώστε κι εμάς τον κόπο μας, ό,τι είναι ορισμός σας, 
και ο Χριστός μας πάντοτε να είναι βοηθός σας.

Χρόνους πολλούς να χαίρεστε, πάντα ευτυχισμένοι, 
σωματικά και ψυχικά να είστε πλουτισμένοι

Εις έτη πολλά!

3. Στο Ιουλιανό ηλιακό ημερολόγιο, που είναι έργο του έλληνα Αλεξανδρινού Σωσιγένη ( 46 π.Χ. ), ο Ιανουάριος είναι ο πρώτος μήνας του δωδεκάμηνου έτους και τα ονόματα αρκετών μηνών, παραπέμπουν στο παλιό ρωμαϊκό ημερολόγιο των δέκα μηνών ( Σεπτέμβριος από το septem= 7, Οκτώβριος από το october mensis { όγδοος μήνας }, κ.ο.κ. ). Ο πάπας Γρηγόριος ο 13^ος, που είναι γνωστός για το Γρηγοριανό ημερολόγιο, από το 1582 βοήθησε την καθιέρωση της 1^ης Ιανουαρίου ως πρωτοχρονιάς στους ρωμαιοκαθολικούς πληθυσμούς. Σήμερα οι Εκκλησίες που διατηρούν το Ιουλιανό – παλαιό ημερολόγιο,  έχουν Χριστούγεννα στις 7 Ιανουαρίου με το νέο – παγκόσμιο οικονομικό ημερολόγιο και πρωτοχρονιά στις 14 Ιανουαρίου.

Η πρωτοχρονιά των Βυζαντινών καθιερώθηκε από τον Μ. Κωνσταντίνο σύμφωνα με το οικονομικό έτος, την περίοδο που ξεκινούσε η φορολόγηση των υπηκόων  δηλαδή την 1^η Σεπτεμβρίου και σήμερα η ανατολική ορθόδοξη Εκκλησία θεωρεί αρχή της « ινδίκτου - indictus », του εκκλησιαστικού ετήσιου ημερολογίου, την ίδια ημερομηνία.

     

    « Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά
                          ψηλή μου δεντρολιβανιά
                          κι αρχή, κι αρχή καλός μας χρόνος
                          εκκλησιά, εκκλησιά με τ' άγιο θρόνος.

                          Αρχή που βγήκε ο Χριστός
                          άγιος και Πνευματικός,
                          στη γη, στη γη να περπατήσει
                          και να μας, και να μας καλοκαρδίσει.

                           Άγιος Βασίλης έρχεται,
                           κι όλους ( και δεν )μας καταδέχεται
                           από, από την Καισαρεία,
                           συ' σαι αρχό, συ' σαι αρχόντισσα κυρία.

                           Βαστά εικόνα και χαρτί,
                           Ζαχαροκάντιο ζυμωτή
                           χαρτί, χαρτί και καλαμάρι
                           δες και με, δες και με το παλικάρι.

                           Το καλαμάρι έγραφε,
                           τη μοίρα του την έλεγε
                           και το, και το χαρτί ομίλει
                           Άσπρε μου, Άσπρε¹⁶ μου Άγιε Βασίλη. »

4. «    Σήμερα τα Φώτα κι ο φωτισμός
                            η χαρά μεγάλη κι ο αγιασμός
                            Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό
                            κάθετ’ η κυρά μας, η Παναγιά, 
                            όργανο βαστάει, κερί κρατεί
                            και τον Άη Γιάννη παρακαλεί
                           "Άη Γιάννη αφέντη και βαπτιστή, 
                             βάπτισε κι εμένα Θεού παιδί, 
                            Ν’ ανεβώ επάνω στον ουρανό
                            να μαζέψω ρόδα και λίβανο"
                            Καλημέρα, καλημέρα, 
                            καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά ... »

5. « Σήμερα μαύρος ουρανός σήμερα μαύρη μέρα, 
                         σήμερα όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπιούνται.
                         Σήμερα έβαλαν βουλή οι άνομοι Εβραίοι, 
                         άνομοι, παράνομοι και τρισκαταραμένοι, 
                         για να σταυρώσουν το Χριστό των Πάντων Βασιλέα.
                         Χαλκιά, Χαλκιά, φκιάσε καρφιά, φκιάσε τρία περόνια.
                         Κι αυτός ο τρισκατάρατος στάνει και φκιάνει πέντε.
                         Εσύ Χαλκιά, που τ’άφτιακες εσύ να τα διατάξεις.
                         Εγώ, εγώ που τ’άφτιακα εγώ θα τα διατάξω.
                         Τα δυο’βαλα στα πόδια του, τ’άλλα τα δυο στα χέρια, 
                         Το πέμπτο το φαρμακερό βάζω μέσ’την καρδιά του.
                         Η Παναγιά σαν τ’άκουσε βαριά ελιποθύμα
                         Ζητά μαχαίρι να σφαγεί γκρεμό να παει να πέσει.
                         Ζητά φωτιά να γκρεμιστεί για τον μονογενή της.
                         Μαρία η Μαγδαληνή και του Χριστού η μητέρα,
                         παίρνουνε το στρατί στρατί, στρατί το μονοπάτι
                         και το πρωί τους έβγαλε μες του ληστού την πόρτα.
                         Άνοιξε πόρτα του ληστού και πόρτα του Πιλάτου.
                         Η πόρτα από το φόβο της άνοιξε μοναχή της
                         Κοιτά δεξιά, κοιτά ζερβά τίποτε δεν εβλέπει
                         Κοιτά και δεξιότερα, βλέπει τον Ιωάννη.
                         Ιωάννη Πρόδρομε και βαπτιστή του γιου μου
                         Μην είδες τον Μονογενή και σε διδάσκαλο σου;
                         Κοίταξε Εκείνον τον χλωμό, τον παραπονεμένο, 
                         όπου φορεί ποκάμισο, στο αίμα βουτηγμένο.
                         Αυτός είναι ο Μονογενής και με διδάσκαλος μου. »

6. Στην αρχαία Ελλάδα έχουμε την « εἰρεσιώνη », όπου τα παιδιά, τραγουδούσαν στεφανωμένα με κλαδιά ελιάς ή δάφνης, στα Θαργήλια και τα Πυανέψια, προς τιμήν του  Απόλλωνα.

7. Οι περισσότεροι τα αποκαλούσαν « αγυρτικά άσματα » και παρέπεμπαν στους αγύρτες ( αγείρω ), οι οποίοι καλούσαν τους πιστούς σε λατρευτικές συνάξεις.

8. Η 6η οικουμενική σύνοδος ( 662 μ.Χ. ), κατεδίκασε τις ειδωλολατρικές γιορτές ( Καλένδες και Μπρουμάλια ), με τον 62ο κανόνα της,  γιατί δεν ταιριάζουν στο χριστιανικό ήθος.

9. Ιδιαίτερα στα κάλαντα της πρωτοχρονιάς, τα ευχετήρια άσματα και το καλόπιασμα της κόρης του σπιτιού, θυμίζουν περισσότερο έκφραση άμεση των αισθημάτων ενός ερωτευμένου προς το αγαπημένο του πρόσωπο, που πλέκονται περίεργα με το μήνυμα της εορτής: « ψηλή μου δεντρολιβανιά », « συ' σαι αρχό, συ' σαι αρχόντισσα κυρία »,  « ζαχαροκάντιο ζυμωτή », «δες και με, δες και με το παλικάρι ».

10. « Δώστε κι εμάς τον κόπο μας, ό,τι είναι ορισμός σας, 
                          και ο Χριστός μας πάντοτε να είναι βοηθός σας.
                          Χρόνους πολλούς να χαίρεστε, πάντα ευτυχισμένοι, 
                          σωματικά και ψυχικά να είστε πλουτισμένοι
                          Εις έτη πολλά! » και

                  « σ'αυτό το σπίτι που 'ρθαμε
                          πέτρα-πέτρα να μη ραγίσει

            κι ο νοικοκύρης του σπιτιού,
                          χρόνια, χρόνια πολλά να ζήσει »

11. Ματθ. 2,1 και Λουκ. 2,4.

12. Λουκ. 2,16.

13. Λουκ. 2,13.

14. Κατά το απόκρυφο Αρμενικό Ευαγγέλιο της παιδικής ηλικίας του Ιησού, στο 10^ο κεφάλαιο,  ονομάζονταν Γάσπαρ,  Μελχιώρ και  Βαλτάσαρ. Οι τρεις μάγοι που ήρθαν από την Ανατολή ( Ματθ. 2,1 - 12) είδαν τον αστέρα, το αστρονομικό φαινόμενο της συνόδου του Δία, του Κρόνου και της Αφροδίτης, που έγινε γύρω στο 7 π.Χ. και ήρθαν να γνωρίσουν και να προσκυνήσουν « τό παιδίον » (  Ματθ. 2,11 ).

15. Ιερεμ. 31,15 και Ματθ. 2,18.

16. Ο Μέγας Βασίλειος ( 330 – 379 ), επίσκοπος Καισάρειας της Καππαδοκίας, δεν έχει καμία σχέση με τον ευτραφή santa Claus, δηλαδή τον εμπορικό « άγιο Νικόλαο », με τα κόκκινα ρούχα και την άσπρη γενειάδα.

                                      Βιβλιογραφία

1. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ, ΑΘΗΝΑΙ 1968

           2. http://el.wikipedia.org/wiki

           3. http://en.wikipedia.org/wiki

4. http://www.stixoi.info

5. Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας,  Γ.Μπαμπινιώτη, Β΄ έκδοση, Β΄ Ανατύπωση 2005

6. Η ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ, Το πρωτότυπο κείμενο με μετάφραση στη δημοτική, ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ, ΑΘΗΝΑ 1989

7. Η ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ, Μετάφραση από τα πρωτότυπα κείμενα, ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ, ΑΘΗΝΑ 1997

8. NOVUM TESTAMENTUM GRAECE, NESTLE – ALAND, Stuttgart 1981